Laxinn. Grein II

AÐ LIFA Í FERSKVATNI EÐA SÖLTUM SJÓ

Hvernig fer laxinn að því að laga sig að þessu ólíka umhverfi? 

Álitið er að fyrstu hryggdýrin hafi lifað í sjó og þessu til staðfestingar benda vísindamenn á steingervinga sem fundist hafa í setlögum þar sem áður voru hafsvæði. Jafnframt er talið að fyrir um 400 milljónum ára hafi fyrstu fiskarnir flutt sig í ferskvatn og að þeir fiskar sem í dag lifa í sjó hafi átt uppruna sinn í ferskvatni. Ástæða þessarar kenningar er sú að sjórinn inniheldur meira af söltum en blóð fiska sem þar lifa.

Þegar talað er um sölt í umhverfi og blóði fiska er átt við uppleyst næringar- og steinefni á formi sem kallast jónir. Í ferskvatni eru þessar jónir í mismiklum styrk allt eftir jarðveginum sem ferskvatnið kemst í snertingu við og getur styrkur því verið mismikill á milli vatnasvæða. Í sjó er styrkur jóna hins vegar mun jafnari frá einum stað til annars. Fiskar þurfa því stöðugt að halda jónum í blóði í réttum styrk og sú stjórnun sem laxar hafa á flæði jóna inn og út úr líkama sínum er lykillinn að velgengni þeirra og aðlögunarhæfni að missöltu umhverfi.

Þegar laxar eru í ferskvatni eiga þeir á hættu að vatn leiti inn í líkama þeirra þar sem styrkur jóna er mun hærri í blóði en í umhverfinu. Þetta skapar tvenns konar vandamál, annars vegar hættuna á að blása út af vatni og hins vegar að missa jónir út í umhverfið. Því má segja að lax þurfi að koma í veg fyrir upptöku vatns og útskilnað jóna. Þetta vandamál leysa laxar með því að sía nánast allar jónir úr þvagi yfir í blóðið áður en útþynnt þvagið er losað úr líkamanum. En hjá því verður aldrei komist að missa eitthvað af þeim jónum sem eru í blóðinu og eru laxinum lífsnauðsynlegar. Hins vegar fær laxinn sölt úr fæðunni og getur því bætt jónatapið ásamt því að drekka nánast ekkert vatn á meðan hann dvelst í ferskvatni.

Í sjó horfir málið öðru vísi við.  Þar eru jónir í mun hærri styrk en í blóðinu og því er vandamálið það að halda í vatnið og þorna ekki upp. Þessu vandamáli mætir laxinn með því að drekka sjó og losa sig við umfram magn af jónum sem drykkjunni fylgir.

Hormónakerfið er brúin milli ytri umhverfisáreita, svo sem sjávarseltu, og innri líkamsstarfsemi sem fylgir aðlögun að breyttu umhverfi. Sú breyting á lífsferli laxa sem veldur hvað mestum breytingum á lífeðlisfræði laxins á sér stað í ferskvatni á vorin þegar laxinn fer að gera sig líklegan til að ganga til sjávar.

Laxar hafa þróað ákveðna tegund fruma í tálknum, þörmum og nýrum sem nefndar eru klóríðfrumur og eru þær búnar nokkurs konar jónapumpum sem hafa það hlutverk að halda jafnvægi á jónum í blóðinu.

Við sjóþroska hjá löxum hafa rannsóknir sýnt að styrkur vaxtarhormóns í blóðinu hækkar jafnhliða því að fjöldi og virkni þessara jónapumpa eykst til muna, jafnt í tálknum sem þörmum. Ef hins vegar lax gengur ekki til sjávar og verður um kyrrt í ánni gengur þessi breyting til baka en það á sér líklega stað í þeim tilfellum þegar laxar ganga í vötn í stað sjó.

Nýmyndun og virkni þessara jónapumpa er að mestu leyti undir stjórn vaxtarhormóns sem framleitt er í fremri hluta heiladinguls og hefur það hlutverk að framleiða hormón. Vaxtarhormónsfrumur geta geymt vaxtarhormón þar til þess er þörf og losa þá vaxtarhormón út í blóðið. Stjórnun á losn vaxtarhormóns er hamlandi, en þegar þörf er á vaxtarhormóni er hvetjandi stýrihormón losað úr aðlægum frumum í heiladingli og hömluninni létt af vaxtarhormónsfrumunum. Það er því nákvæmt samspil letjandi- og hvetjandi stýrihormóna að ræða.

Ljóslota, það er fjöldi klukkustund á sólarhring sem er birta, virðist vera það ytra áreiti sem mestu máli skiptir við framleiðslu vaxtarhormóns en einnig er hitastig mikilvægt þó ekki hafi verið sýnt fram á að hitastig eitt og sér hvetji til framleiðslu vaxtarhormóns. Rannsóknir sýna að ef laxinn upplifir ekki stutta ljóslotu, líkt og er á á dimmum vetrum áður en dag fer að lengja með lengri ljóslotum þá kemur ekki þessi aukning í styrk vaxtarhormóns fram sem leiðir af sér síðbúinn sjóþroska eða jafnvel engan sjóþroska. Þessi kenning hefur verið sannreynd með því að hafa laxa í stöðugu ljósi yfir veturinn og hefur þá engin aukning átt sér stað í losun vaxtarhormóns um vorið. Ef laxinn hins vegar upplifir stutta ljóslotu og jafna aukningu í ljóslotu að vori þá fer þetta ferli af stað; aukin framleiðsla á vaxtarhormóni, aukin losun vaxtarhormóns út í blóðið ásamt því að fiskurinn skiptir um útlit og fer í silfurgljáandi sjóbúning tilbúinn til að ganga til sjávar.

Sjóþroski laxa á sér stað þegar þeir eru í ferskvatni og því eykst hættan á að tapa jónum úr líkamanum þar sem jónapumpum fjölgar og þær verðar virkari. Þetta vandamál er leyst með aukinni framleiðslu og losun á hormóni sem nefnist prólaktín.

Prólaktín er náskylt vaxtarhormóni en hefur andstæð áhrif á virkni jónapumpa sem kemur í veg fyrir að virkni þeirra verði of mikil þegar lax er ennþá í ferskvatni. Það er því samspil þessara tveggja hormóna sem stýrir sjóþroska laxa annarsvegar (vaxtarhormón) og aðlögun að lífi í ferskvatni hinsvegar (prólaktín). Þegar lax hefur dvalið í sjó og gerir sig líklegan til að ganga upp í ár á ný, eykst framleiðsla á prólaktíni og virkni jónapumpa minnkar og þeim fækkar.

         

Að toppa of snemma - ekki bara vandamál hjá rúsínupúngum.

Það var alþekkt í "draumalöndum" Steingríms Joð að íþróttamenn pumpuðu í sig allskyns lyfjan og ólyfjan til að efla þrek og bæta árangur. Og þar sem eftirliti var ábótavant þá auðvitað komst þetta aldrei upp - þrátt fyrir að konur væru skeggjaðar og karlar með rúsínupúng - líkt og ónefndur læknir fyrir norðan orðaði svo skemmtilega og fékk bágt fyrir. En það er önnur saga.

Svo féll járntjaldið - og eftirlitið batnaði. Þá fór nú að kárna gamanið hjá skeggjuðu konunum og getulausu körlunum. Einn af öðrum hurfu þeir af sjónarsviðinu - bæði íþróttamennirnir og hrossalæknarnir sem sáu um sprauturnar - sem betur fer. Að vísu var auðvitað einn og einn sem komst í gegn - ekki geta allir mígið í einu. Tækninni fleytti fram og ný efni - preparöt - komu fram - sum ætluð öðrum dýrategundum en mönnum - en hvað um það - enginn munur á hlaupandi rúsínupúng og veðhlaupahesti.

Og allt snérist þetta um að toppa á réttum tíma - þegar áhrifin voru sem mest.

Í pólítíkinni í dag má segja að svipað sé uppi á teningnum - það er að toppa á réttum tíma - láta ekki hanka sig of snemma - ná markmiðinu og svo má hitt koma á eftir. ´

Og þetta sýnist mér vera að gerast hjá þeim Vinstri-grænum  - ÞEIR ERU AÐ TOPPA OF SNEMMA - almenningur er að átta sig á því að það gengur auðvitað ekki að kjósa yfir sig einhverja austantjalds vinstri-stjórn - sem segir hvað má og hvað ekki - og hverjir mega og hverjir ekki. Nje, fjandinn hafi það. Ég held að Húsvíkingarnir vilji fá að ráða því hvort og hvernig orka og auðlindir í þeirra landi sé ráðstafað.

það er svo.

 

Að koma út úr skápnum í krummaskuðspirringi.

Datt í hug að setja inn nýjan pistil um lax. Svona til að ná úr mér krummaskuðspirringnum. Ég nefninlega ætlaði að skreppa í gufu - þessa sem í nágrannalöndum kallas "sauna" og þykir sjálfsagður hlutur  - enginn lúxus, bara normal þægindi. En ekki á Ísafirði. Það er nefninlega ekki bara það að í bænum sé einn saunaklefi - svona tréskápur með litlum ofni - nei málið er að þegar skápurinn á að vera opinn almennum karlpeningi - til að slappa af kófsveittur og nakinn eða í brók -þá þarf maður helst að hringja á undan sér til að starfsmennirnir muni eftir að ýta á "on" takkan. Líklegast stendur pé og a með bollu - svona skandínavíska. Og ég náttúrlega hringdi í kvöld til að kanna hvort að ekki væri opið - "jú ekkert mál, lokum klukkan níu" svaraði karlmannsrödd sem ég þekkti. Vörðurinn síkáti í Sundhöllinni - já höll - ekki laug heldur höll.

Ég tók sundbrók og handklæði og labbaði þessa 50 metra - jebb, bý rétt við höllina - lúxus. Skellti mér úr og í brókina - og inn í skápinn fór ég - eithvað svo tilbúinn til að svitna - mása og stynja af ánægju. EN - ískuldi streymdi á móti mér - ekki þessi þægilegi sauna ylur sem er svo góður á lyktina - jújú, saunað var opið - bara slökkt!!

Ja, hann var ekki hýr maðurinn sem kom út úr þessum skáp - nei hann var hundfúll. Já það kom yfir mig krummaskuðspirringur - hvurn andskotann er maður að gera hérna - maður kemur ekki einu sinni hýr út úr skápnum.

já það er vandlifað. Nú verð ég að horfa á björtu hliðarnar - fyrst ég fæ ekki að fækka fötum og koma hýr og sveittur út úr skápnum fer ég  bara í bíó. Nei alveg rétt - það er ekkert bíó á Ísafirði í kvöld...eða? ætti ég að hringja...?

Æi ég geymi laxinn - nokkrir reyndar búnir að ráðleggja mér að fara aftur í hundana. Ætli kvöldið í kvöld sé ekki bara farið i hundana - mér sýnist það.

úff.

LAXINN: GREIN I.

LAXINN OG LÍFEÐLISFRÆÐIN SEM STJÓRNAR LÍFSFERLINUM. 

Atlantshafslaxinn hefur ávallt vakið áhuga fólks og ófáar eru sögurnar af laxveiðiferðum þegar “sá stóri” slapp. Ástæða þessa áhuga felst etv. í því hversu tignarlegur fiskur laxinn er þegar hann á ferð sinni upp árnar til hrygningar lætur fátt stoppa sig og stekkur upp flúðir og fossa.

Vísindamenn hafa heillast af laxinum sökum þess flókna lífsferil sem laxinn lifir og gífurlegrar aðlögunarhæfni að lífi jafnt í sjó og fersku vatni. Atferli laxins, að færa sig úr ánni í sjó, ferðast um langan veg áður en að hann leytar uppi fæðingará sína til að hrygna sem kynþroska fiskur hefur lengi verið mönnum umhugsunar og rannsóknarefni.

Í nokkrum pistlum verður fjallað einstök atriði í lífsferli laxfiska og reynt að svara hinum ýmsu spurningum sem vakna þegar líf þessa merkilega fisks er skoðað. Fyrsti pistillinn fjallar um lífsferil laxins en síðan verður í nokkrum pistlum þar á eftir farið nánar í einstaka lífeðlisfræðilega þætti er skipta veigamiklu máli í lífsferli laxanna.

  LAXFISKAR – YFIRLIT YFIR LÍFSFERIL.  Laxfiskar eru forn fylking beinfiska (latneskt heiti er Protacanthoptergii) sem talið að hafi myndast fyrir um 180 milljón árum og tilheyrir laxfiskaættin (Salmonidea) henni. Laxfiskaættin skiptist í þrjár undirættir, mallar (Thymallinae), karpafiskar (Corigoninae) og laxfiskar (salmoniae). Til laxfiska teljast fimm ættkvíslir, þ.m.t. Atlantshafslax, nokkrar tegundir af Kyrrahafslaxi, nokkrar tegundir Urriða og Bleikju.

Helsta búsvæði laxfiska er á norðlægum slóðum. Þó er einnig að finna laxfiska á suðlægum slóðum sem líklega hafa verið innfluttir af mönnum en sloppið úr haldi og náð að fjölga sér í náttúrunni.

Laxinn eyðir ýmist allri ævinni í ferskvatni eða hluta í ferskvatni og hluta í sjó.

Þar sem laxinn eyðir allri ævinni í ferskvatni verða oft stór vötn í hlutverki sjávar og ganga fiskarnir í  þær ár sem í vötnin renna.

Líklegt þykir að laxfiskar eigi uppruna sinn í ferskvatni þar sem þeir leita upp í ferskvatn til að hrygna og jafnframt sú staðreynd að hrognin þola ekki seltu.

Við kynþroska á sér stað útlitsbreyting hjá laxinum, frá silfurgljáandi áferð í litríkan riðabúning og er það merki um að laxinn sé að verða tilbúinn til að ganga upp í heimaá sína til hrygningar, sem yfirleitt á sér stað seint á haustin. Hængarnir koma fyrr á hrygningarsvæðin en hrygnurnar sem lenda inná þeim svæðum sem hængarnir hafa helgað sér. Þar grafa hrygnurnar holur og gjóta eggjum sínum, atferli sem hrygnur geta endurtekið nokkrum sinnum. Hængarnir sprauta síðan sviljum yfir hrognin áður en þau eru hulin möl á árbotninum. Því er staðarval fyrir got mjög mikilvægt til að tryggja afkomu hrognanna. Á þessum tíma étur laxinn ekkert og er því af skiljanlegum ástæðum mikið um afföll. Þeir fiskar sem lifa af til vors ganga þá niður til sjávar á ný og dvelja í sjó yfir sumarið, eða jafnvel lengur, áður en þeir ganga upp í árnar á ný til að hrygna.

Hrognin eru grafin í möl á árbotninum yfir veturinn og klekjast eftir 6-8 mánuði og er klak háð hitastigi árinnar (um 400 daggráður þarf til klaksins). Fyrst eftir klak kallast seiðin kviðpokaseiði, eru um 2,5 sm að lengd og dvelja niðurgrafin í mölinni á árbotninum þar til forðanæringin er á þrotum og laxarnir verða að finna sér fæðu. Fyrsta sumarið tvöfalda seiðin líkamslengd sína og dvelja í ánni allt að 4 árum, algengast er 3 – 4 ár en 2 – 8  ár er einnig þekkt, eða þar til að þau hafa náð göngustærð sem er á bilinu 12-18 sm. Í Kálfá, þverá Þjórsár hafa rannsóknir sýnt að laxagönguseiði eru á bilinu 10 – 16 cm. Þegar sá tími rennur upp sem seiðin fara að ganga til sjávar hafa þau tekið miklum breytingum, bæði innra sem ytra. Þegar þessir ungu laxar hafa náð til sjávar fara þeir að vaxa hratt og þeir hundraðfaldað þyngd sína á einu ári í sjó ásamt því að útlitið breytist og þeir fá silfurgljáandi áferð (göngubúningur). 

Afföll í sjó eru hinsvegar mikil enda lífsbaráttan hörð og þegar þau skila sér uppí árnar á ný er talið einungis á bilinu 1-30% nái til baka. Í ánum taka svo veiðimenn við og fækkar það ennfrekar þeim löxum sem ná að hrygna á komandi hausti.

Því lengur sem laxar dvelja í sjó þeim mun stærri verða þeir og er þar Grímseyjarlaxinn etv. þekktastur. En lífsferill hans var á þá vegu að hann mun hafa dvalið fjögur ár í ferskvatni, tvö ár í sjó og hrygndi eftir það, gekk til sjávar og dvaldi þar í tvö ár til viðbótar áður en hann hrygndi á ný og svo á annað ár í viðbót í sjó. Þetta er uppskrift að risalaxi stangveiðimannsins!!   

Ert þú lax - eða silungsveiðimaður?

Ég er að spá í að skrifa nokkra pistla um líffræði þessara fiska - lifnaðarhætti og aðlögun. En ég nenni því ekki nema áhugi sé fyrir hendi - og ég ætla að mæla áhugann út frá heimsóknum og viðbrögðum.

kv, tolli.

Af hundum - ofnæmi og lausnum.

Ég sagði ykkur aðeins frá því í gær þegar Salka gat ekki skitið. Hún skeit í nótt og ekki meira um það að segja. Nema það að hún vakti mig í nótt - bara til  að láta vita hver stjórnar.

EN, nú langar mig að ræða annað sem kannski hund(a)eigendur ekki vita - sem er um ofnæmi hjá hundum. Ekki ætla ég að láta eins og vinur minn ónefndur sem á stundum er kallaður prófessör alvitur - nei ekki aldeilis - ég læt Hannes um það. En hvaða hund(a)eigandi kannast ekki við þreytandi einkenni svo sem hárlos eða útferð í augum. það er nefninlega svo að hundar hafa líkt og mannfólkið ofnæmi fyrir ýmsu - bæði innanhús og utan. Og þegar ég var fyrir norðan með hana Sölku um daginn þá fór hún Elfa systir mín og dýralæknir á Akureyri að segja mér frá því að hún tæki orðið blóðprufur úr hundum og sendi til ameríku til ofnæmisgreiningar. Já maður getur fengið dágóðan lista yfir það hvað hundurinn þolir og þolir ekki - bæði umhverfisþætti og fóðurtengt.

Það er nefninlega mikilvægt að þekkja sitt kvkindi - kunna á því skil og bregðast rétt við. Hér á ég við hundinn. Og þetta er nokkuð sem ég ráðlegg öllum betri-hund(a)eigendum að gera - og bregðast við af skynsemi og velvildi - ekki skjóta og spyrja svo. Maður fer ekki með barnið sitt í hlöðu ef það er með heyofnæmi....eða hvað?

Fekari upplýsingar er auðvitað að fá hjá dýralækninum Elfu Ágústsdóttur í Dýraspítalanum í Lögmannshlíð á Akureyri - númerið kann ég ekki enda hringi ég aldrei þangað. Ég hringi bara prívat - enda systir mín. Að vísu má ég ekki hringja úr partýum á nóttunni en það er önnur saga sem ég kannski segi síðar.

Í næstu pistlum hef ég ákveðið í tilefni þess að lax og silungsveiði fer að hefjast - að segja frá líffræði þeirra furðuskepna og lifnaðarháttum. Ef áhugi er fyrir hendi ?

Ekki voru þau orð fleiri.

Salka er ekki í sambandi. En meðvituð samt.

Eins og ég nefndi áður þá skrapp ég norður til Akureyrar - heimsótti fjölskyldu en enga vini. Auðvitað tók ég Sölku með - en Salka er 2ja ára Border Collie. Ég er nokkuð viss um að ferðin verður Sölku minnisstæð og þá sérstaklega heimsóknin til systur minnar Elfu - sem er dýralæknir. Ég missti út úr mér að etv. væri best að nota tækifærið og biðja dýralækninn að sprauta Sölku svo ekki yrði hún hvolpafull. Það endaði með snöggri ófrjósemisaðgerð á Sölku - tannsnyrtingu og manekyr - eða hvað það nú heitir og þykir svo fínt hjá fínufrúnum. Salka fékk sem sagt gúmmorren. Vaknaði upp í drapplitaðri samfellu og mundi ekkert eftir hvað hafði gerst - hvaða "stelpa" hefur ekki lent í svoleiðis sitúasjón...spyr ég??. En nú er ekki lengur notðaður plastkragi - þessi sem einna nothæfastur er þegar verið er að troða í sig pítu. Nei, samfella skal það vera og lúkkið verður ákaflega álkulegt - svona eins og að ganga í buxum keyptum i kaufélaginu í Varmahlíð

Ég náttúrlega sótti Sölku á spítalann um kvöldið - vildi ekki skilja hana eftir í búri á ókunnum stað. Og ef það væri ekki nóg að Salka væri í drapplitaðri samfellu og með bleiju - þá var köttur í búrinu fyrir ofan. Já, niðurlægingin var algjör. Salka, rykuð á sál og líkama, hnusaði út í loftið en gat ósköp lítið - ekki merkilegur pappír - kannski eins og hlutabréf í díkód - spennandi en verðlaus. Svo að við Salka fórum bara heim - heim til tengdó þar sem við gistum. En auðvitað var Salka ekki búin að gleyma skyldum sínum og embætti - hún er og verður hundur - og hundum ber að elta ketti - meira að segja þó maður sé í samfellu með bleiju. Það voru nefninlega tveir aldeilis óforskammaðir kettir fyrir utan húsið hjá tengdó - og Salka gerði það sem Sölku bar - hún elti þá - eða í það minnst gerði sitt besta - skakkalappaðist tvo þrjá metra, stoppaði og snéri við. Kettirnir voru á bak og burtu og hún gat lagst til hvílu - búin að sinna skyldum sínum sem hundur í þjóðfélagi manna og annarra hunda. Já við vorum stolt við Salka.

Og nú eru liðnir 5 dagar frá aðgerðinni og Salka er ennþá í samfellunni - reyndar mun hressari og getur orðið skokkað um og hnusað. Tekið rispur og verið hundur sem skammast sín ekkert fyrir að vera í samfellu - drapplitaðri og svona dálítið "low fashion". Ég held að hún sé bara nokkuð ánægð með samfelluna - svona frekar stolt af því að vera öðruvísi - rebell. Og í kvöld þegar við skruppum í göngutúr á staðinn þar sem henni þykir best að gera stykkin sín þá var hún sjálfri sér lík - ætlaði aldrei að komast í réttu stellinguna - finna réttu lyktina til að geta skitið - snérist og snérist - hokraði og hnusaði - og þegar hún var loks kominn í fílinginn þá þurfti náttúrlega þessi kattar andskoti að birtast - svona rétt til að trufla það sem hafði tekið svo langan tíma að fullkomna - og setti allt úr jafnvægi. Nú þurfti að byrja aftur. Finna lykt - rétta lykt á réttum stað. En það bara gekk ekki - og Salka hökti um í keng en fann sig ekki. Ég gafst upp - Salka gafst upp og við fórum heim. Óskitin Salka í drapplitaðri samfellu. Við verðum að reyna aftur á eftir. Já það er ekki auðvelt að vera Border Collie sem heitir Salka - í það minnsta þegar gera þarf stykkin sín.

Jæja svo var nú það. Nú er að sjá hvað gerist fyrir nóttina - en auðvitað væri hún vís með að heimta að skreppa út í nótt -bara svona til að minna mig á hver það er sem ræður! En við erum bara tvö ein heima - ég og hún Salka. Mig munar ekkert um það að fara á fætur og út í rokið - ekki þegar Salka þarf að skíta.

Strákur...svo stelpa. Allt þetta í afmælisgjöf frá mömmu.

Ég las ákaflega athyglisverða grein í sænska blaðinu Aftonbladet (linkur hér að neðan) um afmælisgjöf eina í Bretlandi. Nú þætti það líklegast ekki vera markvert að fá afmælisgjöf - í það minnsta fá ansi margir gjafir á afmælisdaginn. En þessi pakki var öðruvísi - verulega öðruvísi eða eiginlega alt öðruvísi. Jú hann Tom fékk kynskiptiaðgerð frá mömmu sinni á 15 ára afmælisdaginn. Líklegast gjöf sem erfitt er að skila - í það minnsta þega búið er að "opna pakkann".

En um hvað snýst þetta í raun. Í nútíma læknavísindum er hægt að gera ansi margt - og sem betur fer margt gott. Eins og virðist vera í tilfelli Tom sem leið vítishvalir yfir veru sinni í röngum líkama - skildi ekkert af hverju honum var pakkað inn í rangar umbúðir. Og auðvitað skilur maður að það hlýtur að vera slæmt - þó erfitt sé að setja sig í spor Tom. En Tom á góða móður sem gerði sitt til að gera honum lífið bærilegt -reyndar varð lífið ánægjulegt í fyrsta skipti fyrir Tom - sem nú heitir Melanie. Og er bara falleg ung stúlka.

Og náttúrlega sem úng stúlka þá losar hún sig við kærastann. Af því að það er svo gott að vera úng stúlka og einhleyp. Eitthvað svo mikið frelsi í því að vera einhleyp - og frjáls. En ég spyr, hvar stöndum við varðandi siðfræði vísindanna? Ber þessari úngu stúlku að tilkynna það öllum er hún bindur bagga sína með að hún hafi verið hann en sé núna hún? Ég veit það ekki. Eru til einhverjar reglur?

Það sem ég er að segja og spá í er hvort það skipti í raun einhverju máli - náttúrlega hlítur það að koma upp á yfirborðið þegar parið hyggur á barneignir - það er ljóst. Þarf Melanie til að mynda að nefna þetta þegar hún fer í launaviðtal og í ljós kemur að hún á að fá "kvenmannslaun" sem allir vita að eru lægri (skv. könnunum) - getur hún þá beitt fyrir sér þeirri staðreynd að "ég var einu sinni strákur". Tja, ekki veit ég. 

Fyrir mér er þetta þetta spurning um að fá að lifa lífinu eins og maður vill sjálfur -sem er ekkert sjálfgefið í raun - ekki núna þegar hægt er að "bæta" fyrir "mistök" náttúrunnar. Ég færi í það minnsta í aðgerð - ef ég til dæmis fæddist með auka löpp.

Og til geðlæknis ef ég hefði fæðst Þórsari. 

Og í öllu þessu tilgangurlífsinsbrölti er verið að tefja frumvarp um stofnfrumurannsóknir. Menn verða að gera sér í hugarlund tvennt: þarfir vissra einstaklinga og hæfni vísindamanna. Bera má þetta saman við knattspyrnu á knattspyrnuvelli: Bæði liðin reyna að halda boltanum inni á vellinum - reyna semsagt að vera ekki mikið að sparka knettinum út af vellinum - til að tefja ekki tímann. Ef settir eru upp battar á völlinn þá fer boltinn ekki út af - er alltaf í leik. Málið snýst nefninlega ekki um hvort heldur hvernig - þ.e. setjum "batta" utan um völlinn - setjum reglur og leyfum vísindamönnunum að sinna rannsóknum - innan "vallarnis". Með því nýtist öll tækni og þekking betur - verður þjáðum til góðs. Jafnt konum sem körlum og konum sem eiga að vera karlar og körlum sem eiga að vera konur.

það er mín skoðun.

http://www.aftonbladet.se/vss/nyheter/story/0,2789,1037447,00.html

Þegar "Skalli" stal Verinu.

Jæja Hafnfirðingar kusu burt Álverið. Og Steingrímur getur andað léttar. Líkurnar á því að hann fái álver heim í kjördæmið eru fyrir vikið mun betri - miklu betri. Og þá verður nú gaman hjá Steingrími - svona staða foreldris sem setur nammi í skál hjá sælgætissjúku barni og segir svo "nei skamm, ekki borða - bara horfa".

Það verður gaman þá - sérstaklega þegar hann kemur með rökin - umhverfisverndina og allt það. En ég er ekki viss um að Húsvíkingarnir leggi við hlustir - Steingrímur er jú bara ráðinn til 4 ára í senn og ef hann verður með eithvað múður þá bara fer hann í framboð í öðru kjördæmi næst. En mér sýnist semsagt staðan vera sú að Húsvíkingarnir geta hætt áformum um krókódílarækt - sem reyndar var ansi skondin. Sérstaklega sagan að því  þegar einhver þeirra var spurður hvernig ætti að fóðra kvikindin - þá var svarað "setjum upp skylti í vegkantinn sem á stendur BAÐSTRÖND / BEACH og þá þarf ekkert að spá í fóðrunina".

En mér fannst í það minnsta Steingrímur vera framsýnn þegar hann ét grunnskólabörnin í Hafnafirði mótmæla stækkun álvers. Þetta er það sem ég kalla "móðins" mótmæli. Látum þá sem erfa landið sjá um mótmælin.

En fyrst Hafnfirðingarnir eru svona flestir orðnir harðsvíaraðir umhverfissinnar þá langar mig að spyrja þá: Hvernig farnast Flórgaðanum á Ástjörn? Sú var nefninlega tíðin að ég las líffræði við HÍ og hafði áhuga á fuglaskoðun. Og í einum fuglakúrsinum gerðum við okkur ferð að Ástjörn til að skoða Flórgoða þar sem hann lá á eggjum - á einni af síðustu varpstöðvunum - ósnortinni Átjörninni - þessari sem er að ég held orðin eins og gosbrunnur í miðri uppbyggingunni. Til að styggja nú ekki ræfils fuglana þá skriðum við yfir túnið sem lá að vatninu - eða í raun að landinu umhverfis vatnið - því ekki mátti maður fara alveg að tjörninni - til að styggja ekki Flórgoðann. Síðan lá maður í þögninni og þorði varla að anda - í það minnsta ekki í áttina að Ástjörn - nú til að styggja ekki Flórgoðann. Og ég spyr - hvar eru fuglarnir núna - fá þeir frið? Hefur átt sér stað "Náttúruverndarhvarf" á svæðinu?

Já það er allveg stórkostlegt að fylgjast með bylgju náttúrverndar vinstrigrænna - sem líður um landið líkt og grænþörungsslykja í annars fallegum læk. En það er nú samt svo að þessi græna náttúrulega slykja getur bæði kveikt og slökkt líf - en því er jú stjórnað af skynsamri náttúru - ekki spekúlöntum sem í skyndingu verða umhverfisvænir - til að halda vinnunni. 

Ég bíð spenntur eftir þega Steingrímur fer norður og kemur viti fyrir Húsvíkingana sem ætla sér að byggja álver og fylla það af öllum þeim sem ekki fá atvinnu af því að sýna hvali í sínu náttúrulega umhverfi. Það verður sjón að sjá.

Já það er vandratað í þessu umhverfiverndarumhverfi.

Bólugrafinn únglíngur - Akureyri.

Nú er ég búinn að vera á Akureyri í rúman sólarhring - mínum æskuslóðum. Og bærinn er ennþá Akureyri þó hér sé mikið breytt - til batnaðar að ég tel að mestu. Gríðarleg uppbygging hefur átt sér stað - jafnt innra sem ytra. Það var því óvænt en notarleg tilfinning þegar ég vaknaði í morgun og heyrði ekki í nokkrum bíl - bara þessi gamla góða þögn sem einkennir rólyndis bæi. Akureyri er sem sagt bara Akureyri.

En þegar farið er um  bæinn þá er manni auðvitað ljóst að hér hefur eitthvað átt sér stað - eitthvað mjög mikið. Þar sem áður var lítið gamalt hús sem kallaðist Baldurshagi eru risin háhýsi - í hróplegu ósamræmi við umhverfið að mér finnst - og Helgi magri verður dálítið eins og unginn á páskaegginu - hálf-aumingjalegur-gulur-pípuhreinsara-úngi með engan tilgang. Ef hann er þarna ennþá. Já Akureyri er svo sannarlega sem óharnaður únglíngur - með andlitið bólgið og bólugrafið - bíður eftir þroskanum og fullvöxnu útlitinu. En hér er nú samt skemmtilegur hraði - eins og allir séu eithvað að flýta sér - ekki eins hratt og í Reykjavík en miklu hraðar en á Ísafirði. Og jakkafata - drakta bisnessmenn og konur eru einhvernveginn svo miklu meiri bisness menn og konur - í jakkafötum og dröktum. Meira að segja Ísfirðingarnir sem ég hitt í hádeginu á Bautanum voru allt öðruvísi en venjulega - svo miklu meiri viðskiptamógúlar en þegar maður mætir þeim fyrir Vestan - voru einhvernveginn svo mikið í bisness. Dálítil sveitarómantík yfir þessu - hefði átt að kanna hvort ekki væri kaupstaðarlykt af þeim.

En fyrir Vestan halda menn uppá að Fiskistofa er að fjölga stöðugildum um eitt - og boða til veislu. Og mér finnst það bara fínt - sérstaklega þegar ég sá að nýja starfið á að vera m.a. umsjón með öllu þorskeldi - skráningum og slíku. Það er vel - þá náum við þessum pakka vestur. Því að það er sama hvaða flokk menn kjósa - það hefur gengið ágætlega í uppbyggingu tengdri þorskeldisrannsóknum fyrir vestan - og þar hafa þeir er stjórna tekið virkan þátt - fyrst Árni Matt og nú Einar K. Og ég á ekki von á öðru og heyri ekki annað en að Einar k. ætli sér að halda áfram stuðningi við það verkefni. Það er vel. Því uppbygging verður að vera ópólítísk - með þátttöku allra er áhuga hafa á að byggja upp - hvað sem er - og sem skilar viðkomandi sveitarfélagi mögulegri framtíð. Framtíð sem ekki verður í flokkslitunum heldur BJÖRT.

Það er mín skoðun.